|
كوچك شدن جهان به واسطه پيشرفت سريع تكنولوژي و تشديد روزافزون فعاليتهاي اقتصادي از يكسو و توسعه شبكه هاي فراملي و جهاني از سوي ديگر، موجب تنزل موقعيت مقامات ملي و جابجايي و گسيختگي ملي مي شود در اين روند به اذعان نظريه پردازان شبكه هاي ارتباطي و نظام هاي توليد سطوح محلي و جهاني با ي كديگر پيوند مي خورد و از آن پس روابط و تعاملات در قالب شب كه هاي جهاني صورت مي گيرد تصور پيوند مردم جهان در ي ك جامعه واحد و فراگير جهاني از ديگر نكات مورد تأ كيد در اين روند است
در ديدگاه نظريه پردازان انتقادي، جهان گرايي يعني بسط و گسترش انتقال تمدن و فرهنگ ايالات متحده آمري كا به ساير كشورهاي جهان به عبارت ديگر جهان گرايي نفي ديگران، نفوذ در فرهنگهاي ديگر و محل برخورد ايدئولوژيها است
آنچه مورد اذعان بيشتر صاحبنظران است، در هم ادغام شدن بازارهاي جهاني در زمينه هاي تجارت و سرمايه گذاري مستقيم و جابجايي و انتقال سرمايه، نيروي كار و فرهنگ در چارچوب سرمايه داري و آزادي بازار و نهايتاٌ سر فرود آوردن جهان در برابر قدرتهاي جهاني بازار مي باشد كه منجر به شكافته شدن مرزهاي ملي و كاهش حا كميت دولتها خواهد شد
عنصر اصلي و اساسي در اين پديده، شر كتهاي بزرگ چندمليتي و فراملي هستند كه از تش كيل دولتهاي نيرومند ملي و عالي ترين مرحله روابط سلطه گري - سلطه پذيري امپرياليستي ناشي شده اند
با اين نگاه، جهاني شدن اوج پيروزي سرمايه داري جهاني در عالم است در اين مناسبات، درآمد بيشتر نصيب كشورهاي غني و درآمد كمتر و فقر بيشتر از آن كشورهاي فقير مي باشد و به رغم برخي از نظريه پردازان وابستگي، اين امر در سايه چيرگي كشورهاي مر كز و نيز در سايه حا كميت نظام جهاني و مبادله نامتوازن و ناهمگون صورت مي پذيرد
ن كته اساسي آن كه اگر چه برنامه هاي مختلفي از سوي سازمانهاي جهاني براي توانا سازي زنان دنبال مي شود و هدف آن تخصيص منابع بيشتر براي توزيع و دسترسي عادلانه تر ام كانات است و نقشهاي جنسي را نيز مورد تأ كيد قرار مي دهد، با اين وصف در فرآيند جهاني شدن توجه به تمايز جنسي از جنبه نقش ها و خصوصيات و ويژگي هاي زنانه كمتر جاي بحث پيا مي كند اگرچه در جلب مشار كت ايشان، زنان نيز با نسبتهاي مشابه مردان، عهده دار مسئوليت هستند، ل كن در زمان تقسيم منافع حاصل از كار در اين فرآيند، مردان از سهم بيشتري بهره مند مي شوند
چنانچه سهم فعاليت زنان را با ارائه آمار در دهه هاي گذشته به خصوص در برنامه هاي توسعه و موضوع جنسيت در اين روند بررسي كنيم، ارزيابي آن قدري سهلتر مي شود
اگرچه سازمان ملل متحد، دهه هاي 1960 و 1970 را دهه هاي توسعه اعلام كرده است، لي كن در آغاز دهه 1980 با آمارهاي نه چندان مطلوبي در خصوص فعاليت زنان روبرو هستيم
درصد ساعات كار جهان به زنان تعلق دارد؛
زنان حدود 10 درصد درآمد جهان را به دست مي آورند؛
دو سوم بي سوادان جهان را زنان تش كيل مي دهند و بالاخره زنان كمتر از ي ك درصد از دارايي جهان را در اختيار دارند
در استنتاجي كه سازمان ملل در سال 1985 از گزارشهاي جمع آوري شده به مناسبت دهه زن (1985-1976) به عمل آورده است، يافته هاي زيرين مورد تأ كيد قرار گرفته اند
تقريباٌ همه كارهايي كه د رمحيط خانه صورت مي گيرد، به وسيله زنان انجام ميپذيرد و اگر كارهاي خارج از منزل را نيز به آن بيافزاييم مي توان نتيجه گرفت كه ا كثر زنان در ي ك روز به اندازه دو روز كار مي كنند
- زنان ي ك سوم كار رسمي جهان را تش كيل مي دهند، اما در كارهايي اشتغال دارند كه پايين ترين مزد به آن پرداخت مي شود و بيش از مردان نسبت به بي كاري آسيب پذيرند، از آن گذشته، در ازاي كار مشابهي كه زنان و مردان آن را انجام مي دهند، زنان سه چهارم مردان مزد دريافت مي كنند
- زنان نيمي از موارد غذايي جهان را توليد مي كنند، اما با اين همه، بندرت مال ك زميني هستند و همچنين به سختي مي توانند وامي دريافت كنند و علاوه بر اين در طرحها و پروژه هاي كشاورزي نيز مورد غفلت قرار مي گيرند
- مراقبتهاي بهداشتي كه زنان براي خانواده خود اعمال مي كنند بيشتر از خدماتي است كه از سوي جامعه براي خانواده ارائه مي گردد بر اين اساس زنان در زمينه اولويت پيشگيري از بيماريها، بر مداوا و بهبود وضعيت بهداشتي خانواده خود پيشگام بوده اند
- نسبت بي سوادي زنان به مردان در جهان همچنان سه به دو باقي مانده است، اما در همان حال آمار ثبت نام مدارس نشان مي دهد كه فاصله موجود بين آموزش دختران و پسران بتدريج كاهش مي پذيرد و از بين مي رود
اگرچه نود درصد كشورهاي جهان داراي تش كيلاتي براي پيشرفت پايگاه اجتماعي زنان هستند، با اين وجود زنان به علت آموزش كمترو عدم اعتماد به نفس و كار و مسئوليت سنگين تر در سطوح مختلف تصميم گيري در كشور حضور كمتري دارند
توزيع ام كانات نابرابر، سالها برنامه هاي توسعه اقتصادي، اجتماعي را در عرصه هاي مختلف جهاني به سمت توجه بيشتر به زنان و توزيع عادلانه تر ام كانات براي ايشان سوق داد در 19 و 20 سپتامبر 1982، اعضاي كميسيون هم كاري منطقه اي و ميان منطقه اي "در كاندي 4" واقع در سري لان كا بيانيه اي انتشار دادند كه به ي ك بند از بندهاي اصلي آن اشاره مي كنيم:
"ما معتقديم كه دولتها، سازمانهاي دولتي و خصوصي و ساير افراد و مؤسسه هايي كه روابط اقتصادي بين المللي دارند، در برابر خود و نسلهاي آينده متعهد هستند كه در جهت ايجاد همه نوع هم كاري منطقه اي و بين المللي كه به سود شر كت كنندگان باشد، تلاش كنند ما در اينجا، دولتها، مؤسسه هاي بين المللي و سازمانهايي را كه با آينده بشر سرو كار دارند، مخاطب قرار مي دهيم و از آنها مي خواهيم كه در جهت هدفهاي والا ب كوشند مهمترين وظيفه ما اين است كه بشر را به سوي آينده اي ببريم كه برازنده او باشد"
از زمان تصويب استراتژيهاي آينده نگر نايروبي (FLS) در سال 1985 براي پيشرفت زنان تا سال 2000، تغييرات و تحولات سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي عمده اي كه اثرات مثبت و منفي بر زنان داشته رخ نموده اند
در حوزه سياسي انتظار مي رفت كه پايان جنگ سرد، شرايط مساعدي را براي صلح و ثبات به عنوان پيشنياز پيشرفت اجتماعي و اقتصادي پايدار فراهم نمايد ولي پايان جنگ سرد، جنگهاي ناشي از مسائل قومي، ديني، سياسي و غيره را به همراه داشته كه صلح و ثبات منطقه اي و بين المللي را به مخاطره انداخته است
با اين كه در نگاه جهاني زن و وضعيت او، اهميت نقش زنان در حفظ صلح و پيشبرد فرآيند ايجاد دمو كراسي بيش از پيش شناخته شده است، لي كن زنان هنوز در شرايط درگيريهاي مسلحانه و غيرمسلحانه مورد تعدي و تجاوز واقع مي شوند هر چه زنان در تصميم گيري هاي سياسي و قطعنامه هاي جنگي بيشتر كنار گذاشته شوند، آسيب پذيري ايشان بيشتر افزايش خواهد يافت
تغييرات اقتصادي جهاني، تغيير و تنظيم ساختاري، افزايش وابستگي متقابل اقتصادي كشورها، اتحاديه هاي منطقه اي و زيرمنطقه اي، معاهده هاي تجاري، باعث ايجاد مزايا و مضراتي براي ت ك ت ك كشورهاي منطقه و گروههاي خاص درون كشورها، از جمله زنان شده است
در كشورهايي كه در حال انتقال از برنامه ريزي متمر كز به اقتصادهاي بازار هستند، زنان از بي كاري ناشي از توقف فعاليت سرمايه گذاري هاي دولتي و كاهش شديد سوبسيد دولتي در خدمات آموزشي، بهداشتي و رفاهي بيشترين ضربه را ديده اند حتي جايي كه مشار كت زنان در نيروي كار افزايش يافته است، اين امر در حد زيادي به صورتهاي نامنظمي از اشتغال با حقوق رسمي، كارهاي قابل انجام در خانه، كارهاي پاره وقت و پيمان كاري ثانوي به جاي اشتغال با حقوق رسمي بوده است تحت چنين ترتيبات كاري اتفاقي، زنان غالباٌ از منافع جانبي حقوق بگيري برخوردار نمي شوند و مجبور به كار در شرايط نامناسبي هستند و تحت پوشش قوانين كار و حمايت اجتماعي قرار نمي گيرند
نتيجه حاصل از موافقت كلي بر تعرفه ها و تجارت اروگوئه، تضمين كننده افزاش جريان بين المللي كالا، سرمايه، خدمات و ت كنولوژي خواهد بود كه به رشد اقتصادي جهاني و منتفع شدن زنان و مردان خواهد انجاميد البته تمامي كشورها از آن به صور مساوي منتفع نخواهند شد، بل كه حتي ساختارهاي بين المللي نابرابر و روابط نامساوي در ميان ملتها مي تواند باعث وخيم تر شدن تفاوتهاي توسعه بين المللي و نابرابريهاي داخلي گردد زنان در معرض تحمل فشار اصلي ناشي از بي كاري و فقر هستند، در نتيجه به واسطه سرمايه گذاري كشورها شاهد مهاجرت نيروي كار در سطح بين المللي بوده اند
البته بررسي ديدگاه نظام جهاني در مورد ايالات متحده آمري كا نيز ن كاتي را نشان مي دهد، شر كتهاي فرامليتي آمري كا براي حفظ قدرت رقابتي خود در بازار جهاني، ناچار بودند، هزينه هاي توليد را كاهش داده و از طريق صنعت زدايي (انتقال صنايع كار ارزان مهاجر از پيرامون)، تجديد سازمان صنايع (جذب نيروي كار ارزان مهاجر از پيرامون) يا هر دو، بهره وري توليد خود را به حدا كثر برسانند پيش از دهه 1980 كه ايالات متحده هنوز ي ك ابرقدرت مسلط بشمار مي رفت، صنعت زدايي مؤثرترين راهي بود كه شر كتهاي مزبور مي توانستند از طريق آن به كاهش هزينه هاي توليد بپردازند اما تا اوايل دهه 1980، كه آمري كا سلطه فائفه خود را بر جهان از دست داد و به ويژه پس از آن كه بحران بدهي ها موجب برانگيختن احساسات ضدآمري كايي گرديد، به نظر مي رسد كه تجديد سازمان صنعتي تنها راه باقي مانده است
اما پيشرفتهاي سريع در ت كنولوژي، گروههاي خاص زنان را به اش كال مختلف متأثر مي سازند پيشرفت در ت كنولوژي به صورت كلي كارآيي نيروي كار را افزايش مي دهد و باعث درآمد بيشتر و رشد اقتصادي مي گردد، در حالي كه كاربردهاي داخلي ت كنولوژي به صورت بالقوه بار و حجم كار داخلي را سب ك مي نمايد البته، تأثير مثبت ت كنولوژي بر زنان احتمالاٌ براي آناني خواهد بود كه داراي سطوح بالاتري از مهارت و آموزش مي باشند
گسترش صنايع در عرصه هاي جهاني و عمل كرد شر كتهاي بزرگ چندمليتي در قالب صنايع و ت كنولوژي هاي جديد براي حصول درآمد بيشتر و همسان سازي و مشابه ساري در توليدات با ايده ها و الگوهاي واحد، احتمالاٌ بيشترين اثرات منفي را بر زنان خواهد گذاشت زيرا حقوق بگيري براي زنان به واسطه ت كنولوژي جديد و اش كال انعطاف پذير و جديد توليد حذف خواهد شد با پديد آمدن ت كنولوژي هاي چندمليتي بر روشهاي انعطاف پذير كار، مخصوصاٌ پيمان كاري فرعي و ثانوي و افت در فرصتهاي شغلي بخش رسمي نيروي كار غيرماهر، زنان كارگر در مقايسه با مردان، فشار بيشتري را به خاطر كار با حقوق هاي پايين تر تحمل خواهند كرد خصوصي سازي، در اقتصادهاي در حال انتقال نيز موجب ايجاد بي كاري گرديده است و زنان كه از قبل مسئوليتهايي را در منزل داشتند و مهارتهاي قابل استخدام آنان در مقايسه با مردان پايين تر بوده، با عدم وجود فرصتهاي شغلي روبرو گشته اند
اصول كلي ارائه خدمات اجتماعي باعث گرديده كه گروههايي از زنان كه از انواع خاصي از آسيب پذيريها مانند كهولت سن، بيماري، معلوليت، و يا فقر حاد رنج مي برند، درمعرض طرد شدن از سوي جامعه قرار گيرند
زنان كه غالباٌ داراي ديدگاههاي محيطي متفاوت تري نسبت به مردان هستند، فشار ناشي از اثرات سوء تخريب محيط را بيشتر تحمل كرده اند گرچه مذا كرات محيط زيست بين المللي در مورد اثرات گلخانه اي، نگهداري منابع حيات وحش و ژنتي ك و ديگر مسائل جهاني بر"دستور كار سبز" تأ كيد دارد، اما از آن جا كه زندگي زنان در معرض مسائل زيست محيطي چون آلودگي آب و هوا، ترافي ك، ترا كم بيش از حد جمعيت شهرها و مديريت فضولات مذ كور قرار دارد، لذا اين موضوع در دستور كار فوري تر براي اجرا قرار دارد
تغييرات اجتماعي با تغييرات عمده اي در روابط بين زن و مرد همراه بوده است، به خصوص در جوامعي كه در آنها پيشرفتهاي عمده اي در آموزش زنان و افزايش قابل توجهي در مشار كت آنان جهت كسب درآمد به چشم مي خورد مرزهاي تقسيم كار مبتني بر جنسيت، بين نقش توليد كننده و بارآور، با ورود زنان به زمينه هاي شغلي كه مردان سابقاٌ آن را اشغال كرده بودند و با قبول مسئوليت بيشتر از سوي مردان براي انجام كارهاي خانه، نظير نگهداري كود ك تدريجاٌ ش كسته مي شود اگرچه تغيير در نقش زنان، بيشتر و سريعتر از تغيير نقش مردان بوده است، لي كن حالات و ارزشهاي مربوط به نقش جنسيتي، غالباٌ هم در ميان زنان و هم در ميان مردان خيلي كم تغيير كرده اند
همه ن كاتي كه ذ كر شد نشانگر دستاوردهاي مهم در خصوص موقعيت و جايگاه زنان در روند تغييرات ملي، منطقه اي و جهاني است و اين در حالي است كه هنوز تفاوتهاي از پيش ح ك شده ميان زنان و مردان در اذهان پا ك نشده و شاخص هاي مطلق موقعيت زنان و توسعه منابع انساني در كشورهاي مختلف بخصوص در كشورهاي در حال توسعه هنوز در سطح پاييني باقي مانده است
به عنوان مثال در عرصه اقتصاد و صنعت، جهان در حال تغيير صنعت، انقلابهاي جديدي را تجربه مي كند، به طوري كه جهاني سازي تجارت، سرمايه و جريانهاي ت كنولوژي ك در حال حاضر ساختارهاي جديد آن را ش كل مي دهد در دوره هاي مشقت اقتصادي، زنان نيز همانند مردان از تغييرات نامتناسب و غيرشايسته در عرصه اقتصاد رنج مي برند، اما اين تغييرات فرصتهاي جديد را نيز بدنبال دارد تحليل دقيق جنبه هاي مثبت و منفي اين تغييرات ساختاري بايد به عهده گرفته شود و در جهت منافع زنان جهان دنبال گردد تا حاشينه نشيني آنان در اقتصاد و توسعه اجتماعي جوامع رفع شود
در اين چهارچوب، توسعه صنعتي باثبات، ابزاري اساسي براي توسعه اقتصاد، توسعه جامعه مدني و پيشرفت زنان است مشار كت زنان در اشتغال صنعتي وابسته به بهبود در شاخص هاي اجتماعي چون باروري، سوادآموزي، تحصيل، طول عمر و استانداردهاي زندگي مي باشد
از بعد فرهنگي نيز صاحبنظران معتقدند كه درگيريهاي آينده جهاني به وسيله عوامل فرهنگي شعله ور مي شود نه عوامل اقتصادي يا ايدئولوژي ك، همين ن كته اهميت بعد فرهنگي را نشان مي دهد در اين بعد كه حوزه هاي وسيعي از باورهاي سياسي، اجتماعي و اقتصادي را تحت تأثير قرار مي دهد، زمينه هاي فرهنگي از طريق تحولات ت كنولوژي ك و رسانه اي به تقويت آگاهي ها و باورها در عرصه هاي جهاني مي پردازد و به واسطه آن نوعي آگاهي جهاني ايجاد مي شود امروزه همين آگاهي جهاني باعث شده است بسياري از ملتها، از رسانه هاي تصويري مشابه استفاده كنند و به همين دليل، آموزشهاي آنها تصويري تقريباٌ شبيه هم است، لذا نوعي گفتگو بين فرهنگها ش كل مي گيرد و در اين مسير، زنان با استفاده از همين آگاهي مشتر ك كه به واسطه تصوير ش كل گرفته از رسانه ها و نظامهاي اطلاع رساني محقق شده است، داراي ايده هاي مشتر ك، الگوهاي رفتاري و عملي مشتر ك، شيوه هاي واحد گرايش به حد و پوشش، تغذيه، باروري، سوادآموزي و خواهند شد
در بستر همين آگاهي فرهنگي نسبت به مشتر كات تمدني ملتها، مي توان از جهان گرايي سياسي نيز ياد كرد كه در صدد يافتن راه حلهاي همگاني و جهاني از طريق سازمانهاي بين المللي و قوانين جهاني است كه بتواند به ش كل گيري ي ك جامعه مدني جهاني (global civil society) كم ك كند
سازمانهاي دولتي IGO و غيردولتي NGO كه تنها تعداد همين سازمانها در پايان سال 1993 به 4696 مورد رسيده است، درباره موضوعاتي چون امنيت جهاني، مسئله حقوق بشر، دمو كراسي، تروريسم بين المللي، جلوگيري از آلودگي زيست محيطي و تلاش مي كنند
جهان گرايي ايده ها نيز در صدد تداوم توسعه و نوسازي امنيت است و به دليل تأثيرپذيري از تغييرات محيطي، فرهنگ جوامع را به دگرديسي فرهنگي براي پيشگيري از هر نوع شو ك بحران ساز دچار مي كند
لازم به ذ كر است كه در عرصه فرهنگي به لحاظ افزايش سطح آموزش و سوادآموزي زنان در دو دهه گذشته بخصوص در سالهاي اخير تغييرات بسياري رخ داده است درصد دختران و زناني كه در مدارس ابتدايي و متوسطه و نيز در برنامه هاي تحصيلات ت كميلي ثبت نام كرده اند، بين سال 1980 تا 1988 ي ك درصد افزايش نشان مي دهد لي كن عليرغم كاهش نسبت زنان بي سواد از 5/46 درصد در سال 1970 به 6/33 درصد در سال 1990، هنوز دو سوم (3/2) بي سوادان جهان را زنان تش كيل مي دهند و آهنگ باسواد شدن آنها كندتر از مردان است دلايل متقني وجود دارد كه آموزش زنان سبب تولدهاي كمتر، مرگ و مير كمتر نوزادان، حضور بيشتر زنان در نيروي كار رسمي و رشد اقتصادي بيشتر مي شود با اين وجود، در 37 كشور از فقيرترين كشورها، بنا به اعلام صندوق بين المللي توسعه كشاورزي (IFAD) بودجه هاي بهداشتي عمدتاٌ به سبب كسادي سالهاي دهه 1980 نصف شده است
معذل ك، چشم انداز سواد بيشتر مطلوب است سازمان علمي و فرهنگي آموزش ملل متحد (يونس كو) آمار بي سوادان زن را در سال 2000، حدود 29 درصد اعلام كرده است و البته اين امر مديون تلاشهاي دولتها و گروههاي زنان براي يافتن راههاي تازه افزايش سواد زنان است
نرخ بي سوادي
نرخ بي سوادي در ميان زنان جوان در حال كاهش است، ولي باز هم بسيار بالاتر از نرخ بيسوادي در مردان است هنوز بيش از 40 درصد زنان جوان در آفريقا و آسياي جنوبي و غربي بي سوادندو
لازم به ذ كر است كه هدف ا كثر حر كتهاي بين المللي براي توسعه امور اجتماعي (زنان) تقويت زنان براي مشار كت در فرآيند توسعه از طريق شر كت در امور جمعيتي، بهداشتي، آموزشي و فعاليتهاي درآمدزا به عنوان شر كت كننده و ذينفع مي باشد
در عرصه هاي مختلف ملي، منطقه اي و جهاني از كشورها خواسته شده است تا در اموري چون صلح و امنيت جهاني، پيشرفت اقتصادي، محيط زيست، عدالت اجتماعي، دمو كراسي و ح كومت مشار كت كنند
جامعه بين المللي در گذشته با تعيين اولويت منابع و هماهنگي فعاليتها در زمينه هايي چون ريشه كني بيماريها، مبارزه عليه قحطي، كار براي حمايت از محيط زيست و محدود كردن ت كثير سلاحهاي انهدام دسته جمعي به موفقيت هايي دست يافت
تعيين اولويت اقدام توسعه و هماهنگي بين دست اندر كاران توسعه در كليه سطوح فعاليت لازم است موضوعاتي كه در همه دنيا مطرح است، از قبيل مبارزه عليه ويروس كمبود مصونيت (HIV) و سندروم كمبود مصونيت به دست آمده (ايدز)، مستلزم هم كاري بين كشورها، سازمانهاي بين المللي، منطقه اي و سازمانهاي غيردولتي و دستگاهها مي باشد موارد ديگر هم كاري بايد در منطقه خاص يا بخش خاصي از جامعه متمر كز گردد كم ك كنندگان بايد بين خود هم كاري نمايند دريافت كنندگان لازم است در داخل سيستم ملي خود هماهنگ شوند
آنچه كه در بخش پاياني اين مطلب بايد بدان اشاره شود اين است كه اگرچه تغييرات وسيعي در روند جهاني شدن به خصوص در مورد موفقيت زنان حادث شده و خواهد شد، با اين وصف امروز زنان كمتر به عنوان بهره براي منفعل از رشد اقتصادي و اجتماعي و توسعه سياسي شناخته مي شوند و مطلوبتر آن است كه بيشتر به مثابه بازيگران اصلي در جايگاه مناسب خودشان با دانش و مهارت و توان كافي تلقي شوند
فهرست منابع:
-صندوق جمعيت ملل متحد، خلاصه اي از برنامه عمل كنفرانس بين المللي جمعيت و توسعه، صندوق جمعيت ملل متحد، تهران، 1995
لز كي اس كيلر، جامعه شناسي نظام جهاني، علي هاشمي گيلاني، مر كز مطالعات و تحقيقات رسانه ها، تهران، 1374
-آندره ميشل، جنبش اجتماعي زنان، ترجمه د كتر هما زنجاني زاده، نشر ني كا، مشهد، ص 1377
-هبه رئوف، مشار كت سياسي زن، ترجمه محسن آرمين، نشر قطره، تهران، 1377
-هربرت شيلر، اطلاعات و اقتصاد بحران، ترجمه يونس ش كرخواه، كانون ترجمه و نشر آفتاب، تهران، 1375
-مارياميس، زنان: آخرين مستعمره، ترجمه مريم خراساني، نظريه هاي اجتماعي كتاب توسعه، شماره 9، تهران، 1374
-مر كز اطلاعات سازمان ملل متحد، تمر كز بر زنان، چهارمين كنفرانس جهاني زنان، از انتشارات سازمان ملل، تهران، آبان 1374
|
